Theo báo cáo Chỉ số Thương mại Điện tử Việt Nam 2024 của Hiệp hội Thương mại Điện tử Việt Nam (VECOM), thương mại điện tử Việt Nam năm 2023 tiếp tục phát triển mạnh mẽ, với doanh thu ước tính đạt khoảng 25 tỷ USD, tăng hơn 25% so với năm 2022. Tốc độ tăng trưởng này cũng tương đương với mức tăng trưởng sản lượng bưu gửi thương mại điện tử, cho thấy vai trò ngày càng lớn của dịch vụ chuyển phát trong hệ sinh thái thương mại điện tử.

Trong thời gian qua, các sàn thương mại điện tử chủ yếu tự động chỉ định doanh nghiệp bưu chính thực hiện việc chuyển phát hàng hóa dựa trên lựa chọn phương thức vận chuyển của người bán và người mua, như Hỏa tốc, Nhanh, Tiết kiệm… Sau khi người mua chọn phương thức, sàn sẽ tự động lựa chọn một doanh nghiệp bưu chính tham gia để chuyển phát đơn hàng. Các tiêu chí lựa chọn này thường dựa trên phạm vi hoạt động, giới hạn về cân nặng và kích thước hàng hóa, cũng như chất lượng dịch vụ của đơn vị bưu chính.

Các sàn thương mại điện tử đã đánh giá rằng chất lượng dịch vụ chuyển phát trong lĩnh vực thương mại điện tử ngày càng được cải thiện rõ rệt. Thời gian giao hàng được rút ngắn, tỷ lệ giao hàng đúng hạn tăng cao và chi phí vận chuyển ngày càng hợp lý. Nhờ đó, thương mại điện tử đã tạo ra sự tiện lợi lớn cho người tiêu dùng, đồng thời kích thích sự phát triển của các doanh nghiệp bưu chính.

Tuy nhiên, mặc dù dịch vụ chuyển phát bưu gửi đã ghi nhận nhiều bước tiến vượt bậc, một số người mua hàng vẫn phản ánh rằng họ – người chi trả trực tiếp cho dịch vụ này – không có quyền tự chọn doanh nghiệp bưu chính mà mình muốn. Đây là một điểm hạn chế trong trải nghiệm mua sắm trực tuyến, khi mà sự minh bạch và quyền lợi của người tiêu dùng chưa được đảm bảo đầy đủ.

Để giải quyết vấn đề này, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023, có hiệu lực từ ngày 01/7/2024, đã đặt ra những quy định rõ ràng nhằm đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng. Điều 4 của Luật quy định người tiêu dùng có quyền lựa chọn sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ cũng như tổ chức, cá nhân kinh doanh phù hợp với nhu cầu và điều kiện thực tế của mình. Điều này đồng nghĩa với việc người mua trên các sàn thương mại điện tử cũng có quyền lựa chọn doanh nghiệp bưu chính mà họ tin tưởng để thực hiện việc giao hàng.

Hơn nữa, Điều 10 của Luật cũng cấm các tổ chức, cá nhân kinh doanh thiết lập, vận hành các nền tảng số (như các sàn thương mại điện tử) hạn chế quyền lựa chọn của người tiêu dùng bằng cách ưu tiên một số dịch vụ hoặc doanh nghiệp mà không công khai các tiêu chí lựa chọn. Điều này đảm bảo rằng, trong tương lai, các sàn thương mại điện tử sẽ phải minh bạch hơn trong việc lựa chọn đối tác bưu chính, không chỉ dựa trên yếu tố nội bộ mà còn phải cân nhắc đến quyền lựa chọn và đánh giá của người tiêu dùng.

Trong thời gian qua, Bộ Thông tin và Truyền thông cùng Bộ Công Thương đã liên tục làm việc với các sàn thương mại điện tử để thảo luận về vấn đề lựa chọn doanh nghiệp bưu chính nhằm đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng, đồng thời thúc đẩy cạnh tranh công bằng trong lĩnh vực bưu chính. Một số sàn thương mại điện tử, như Shopee, đã đi trước trong việc minh bạch hóa các tiêu chí lựa chọn đối tác bưu chính, bao gồm các yếu tố như tỷ lệ lấy hàng đúng hạn, tỷ lệ giao hàng thành công, tỷ lệ hàng hóa bị thất lạc hoặc hư hại.

Trong tương lai gần, Bộ Thông tin và Truyền thông sẽ tiếp tục phối hợp với Bộ Công Thương để thúc đẩy quá trình minh bạch hóa lựa chọn doanh nghiệp bưu chính trên các sàn thương mại điện tử. Đồng thời, các sàn sẽ phải hiển thị đầy đủ và chính xác kết quả phản hồi, đánh giá của người tiêu dùng về các dịch vụ mà họ sử dụng, nhằm đảm bảo sự cạnh tranh lành mạnh và chất lượng dịch vụ cao nhất cho người dùng.

Việc minh bạch hóa và trao quyền lựa chọn cho người tiêu dùng không chỉ giúp nâng cao chất lượng dịch vụ mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững của cả hệ sinh thái thương mại điện tử và lĩnh vực bưu chính tại Việt Nam.